Proffil Heddwch: Archesgob Desmond Tutu

Heddwch & Hawliau Dynol

Cyfres gan Academi Heddwch Cymru yw ‘Proffiliau Heddwch’, sy’n ceisio tynnu sylw at ffigyrau heddwch o bob rhan o’r byd sydd wedi chwarae rhan yn hanes heddwch Cymru.

Ar Ragfyr 26, 2021, adroddodd allfeydd cyfryngau farwolaeth un o ddiwinyddion mwyaf gwerthfawr De Affrica, Desmond Tutu. Wedi’i eni ar Hydref 7fed, 1931, i deulu tlawd, hyfforddodd Tutu fel athro yn oedolyn ifanc cyn iddo gael ei ordeinio’n offeiriad Anglicanaidd yn 1960. Ym 1962, gadawodd Tutu Dde Affrica a symudodd o i’r Deyrnas Unedig i astudio diwinyddiaeth yng Ngholeg y Brenin Llundain, cyn symud yn ôl i Affrica ym 1966 i ddysgu yn y Seminar Diwinyddol Ffederal, yna ym Mhrifysgol Botswana, Lesotho a Swaziland. Fodd bynnag, roedd safle yn Llundain gyda’r Gronfa Addysg Ddiwinyddol fel Cyfarwyddwr Affrica yn golygu y byddai’n rhaid i Tutu ddychwelyd i’r DU – cam a wrthodwyd i ddechrau gan awdurdodau De Affrica, oedd yn amheus o farn y TEF ar apartheid.

Gweithrediaeth

Yng nghanol y 1970au, daeth Tutu yn ffigwr allweddol o fewn y mudiad rhyddhau a daeth yn enw cyfarwydd ledled y byd. Ym 1975, dychwelodd Desmond Tutu i Affrica a chafodd ei benodi’n Esgob Lesotho. Ym 1978, etholodd y SACC (Cyngor Eglwysi De Affrica) Tutu fel yr ysgrifennydd cyffredinol du cyntaf. Yn hynod boblogaidd ac yn uchel ei barch, dyfarnwyd Gwobr Heddwch Nobel i Tutu yn 1984, yr oedd wedi’i enwebu amdani o’r blaen yn 1981, 1982, a 1983. Roedd rhai, fel y Sefydliad Undod Affricanaidd, yn gweld hwn fel un o’r hoelion olaf yn arch apartheid. Fodd bynnag, fe wnaeth llywodraeth De Affrica a’r cyfryngau prif ffrwd (oedd yn casau Tutu) naill ai fychanu neu feirniadu’r wobr. Roedd Corfforaeth Ddarlledu De Affrica a ‘Y Dinesydd‘, y ddau yn allfeydd o blaid y llywodraeth, yn feirniadol iawn o Tutu. Ond, erbyn yr 1980au, roedd Tutu yn eicon i lawer o bobl dduon o Dde Affrica; dim ond Nelson Mandela oedd yn cystadlu â’i statws. Ym 1983, daeth Tutu yn noddwr grŵp gwrth-apartheid newydd, y Ffrynt Democrataidd Unedig (UDF). Erbyn 1985, arweiniodd condemniad Tutu o apartheid i arweinwyr y Gorllewin (gan gynnwys ymweliadau â Margaret Thatcher a Ronald Reagan) at fod yn ”elyn cyhoeddus rhif 1” yng ngolwg awdurdodau De Affrica. Ym 1986, penodwyd Tutu yn archesgob Cape Town. Roedd hyn i bob pwrpas yn ei wneud yn bennaeth ar yr Eglwys Anglicanaidd yn ei famwlad.

‘Brwydrodd Tutu â dewrder di-baid i wneud i’w wlad gydnabod y dicter hanesyddol a nododd ei bywyd am y rhan fwyaf o ddiwedd yr 20fed ganrif – y system o wahaniaethu ar sail hil a godeiddiwyd yn gyfreithiol ar ôl buddugoliaeth y Blaid Genedlaethol yn 1948, a’i chynnal hyd 1990.’

Myfyrdod Rowan Williams ar Desmond Tutu yn ‘New Statesman’.

Wedi’i ddirmygu gan y lleiafrif gwyn ceidwadol yn Ne Affrica, roedd Tutu yn cael ei weld fel cynnwrf a bradwr gan y rhai a oedd yn cefnogi apartheid. Roedd ei gefnogaeth o sancsiynau rhyngwladol yn erbyn De Affrica, a’i gydymdeimlad gyda grwpiau gwrth-apartheid, yn dyfnhau dicter yn erbyn Tutu. Er ei fod yn ymroddedig i ddi-drais, ac yn ceryddu’r rhai o bob ochr oedd yn defnyddio trais, roedd Tutu yn cydymdeimlo ag Affricaniaid du a ddaeth yn dreisgar, gan fod eu tactegau di-drais wedi methu â gwrthdroi apartheid. Ar ôl i Tutu arwyddo deiseb yn galw am ryddhau Nelson Mandela, dechreuodd gohebiaeth rhwng y ddau.

Desmond Tutu & Cymru

Efallai y bydd yn syndod i rai fod yr ymgyrchydd a’r diwinydd clodwiw hwn hefyd yn rhannu cysylltiad â hanes heddwch modern Cymru. Roedd yr adnabyddiaeth rhwng Tutu a Rowan Williams (ffigur heddwch Cymreig, a fydd yn cael ei archwilio ymhellach yn y gyfres) wedi dyfnhau ei gysylltiad â Chymru. Ym mis Medi 2012, fe ffrwydrodd allfeydd cyfryngau yn y DU gyda’r newyddion bod yr Archesgob ar fin cyrraedd. Fodd bynnag, nid hwn oedd yr ymweliad cyntaf i Tutu ei dalu â Chymru, ar ôl ymweld o’r blaen ym 1986, 1998 a 2009. Roedd y ffordd yr oedd Tutu yn fframio heddwch, trwy lens ffydd, yn golygu bod ei ymgyrch yn erbyn apartheid yn atseinio ag ysbrydol. cymunedau ledled y byd.

Ar Faes Sioe Frenhinol Cymru (Llanelwedd) ym mis Mai, 1986, pregethodd yr Archesgob i filoedd o bobl. Gwahoddwyd Tutu fel rhan o Ŵyl Teulu Duw gan Cyngor Eglwysi Cymru, lle bu’n pregethu am oblygiadau byd-eang perthyn i deulu Duw. I ddathlu llwyddiannau rhaglen Cymru ac Affrica Llywodraeth Cymru, ymwelodd yr Archesgob â Chymru ym mis Hydref 2012. Yn ystod yr ymweliad, mynegodd Tutu ei ddiolchgarwch am gefnogaeth Cymru yn yr ymgyrch yn erbyn apartheid.

“Efallai eich bod wedi anghofio bod gan Dde Affrica rywbeth o’r enw Apartheid unwaith ac fe gawson ni gefnogaeth anhygoel gennych chi bobl yma yng Nghymru. . .Ni fyddai wedi digwydd – yn sicr ni fyddai wedi digwydd mor gyflym ag y gwnaeth – oni bai am bobl fel chi a’n helpodd ni.”

Archesgob Desmond Tutu yn ystod taith i Gaerdydd ym mis Hydref, 2012.

Derbyniodd Desmond Tutu ddoethuriaeth er anrhydedd gan Brifysgol Caerdydd yn 1998, yn ogystal ag un gan Brifysgol Bangor yn 2009. Roedd ei gefnogaeth i ymdrechion heddwch Cymru, megis rhaglen Cymru ac Affrica, yn annog Cymry a Llywodraeth Cymru i barhau â’r traddodiad hwn.