Archifau a Chasgliadau

Mae archifau a chasgliadau treftadaeth y Deml Heddwch yn cynnwys:

Llyfrgell Siambr y Cyngor yn y Deml Heddwch

  1. Cofnodion Digidol – dros 5,000 o ddogfennau digidol o’r Deml Heddwch a ‘stori’ Treftadaeth Heddwch Cymru, gyda chefnogaeth gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri, a gafodd eu digideiddio gan wirfoddolwyr rhwng 2014-19, a gellir eu gweld yn:
  2. Eitemau ac arteffactau sydd wedi’u harddangos o amgylch yr adeilad. Mae Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn cynnig Teithiau Tywys o’r Deml bob mis sy’n archwilio hanes y gofadail genedlaethol ryfeddol yma, a’r mudiadau sydd wedi’u hysbrydoli gan ei chenhadaeth i adeiladu byd gwell.
  3. Mae Llyfrgell Siambr y Cyngor yn cynnwys casgliad personol yr Arglwydd David Davies o lyfrau ac ysgrifau gwreiddiol ar heddwch a rhyngwladoldeb dros y
    150 mlynedd diwethaf, yn ogystal â nifer o gasys arddangos gan gynnwys Deiseb Heddwch Merched Cymru i America o 1923-4. Mae hefyd casgliadau llyfrau a chyfeirnodau gan fudiadau sydd wedi’u lleoli yn y Deml o 1938 hyd heddiw ar gael, gan gynnwys Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru, y Cenhedloedd Unedig, a Gwirfoddoli Ieuenctid Rhyngwladol.
  4. Nid yw Archifau’r Deml, sydd wedi’u storio yn atig yr adeilad, ar agor i’r cyhoedd – ond o hydref 2019 ymlaen, rydyn ni’n gobeithio cynnig cyfle i ymchwilwyr ofyn am eitemau i’w gweld drwy apwyntiad (sgroliwch i lawr i weld y ‘catalog archifau’).
  5. Ystorfeydd Archifau. Caiff llawer o gofnodion hŷn y Deml Heddwch a’i fudiadau preswyl eu cadw yn Archifau’r Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth (gweler isod am ragor o fanylion), yn Archifau Morgannwg ac yn rhai swyddfeydd cofnodion sirol eraill (gweler Archifau Cymru am restrau).

Mari Lowe, Archifydd y Deml Heddwch rhwng 2016 a 2018, yn paratoi un o’r arddangosfeydd archif ar gyfer Teml80

Trosolwg o Archifau a Chasgliadau’r Deml Heddwch

Yng ngwanwyn 2017, fe wnaeth Archifydd y Deml, Mari Lowe (sydd bellach yn gweithio yn yr Amgueddfa Genedlaethol yng Nghaerdydd), lunio Adroddiad Ymchwil manwl ar bob un o’r Archifau a’r Gwrthrychau Treftadaeth sydd yn y Deml Heddwch. Mae hwn yn adnodd amhrisiadwy er mwyn deall ehangder y deunyddiau sy’n cael eu cadw yng nghasgliadau Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru, a nodi gwrthrychau posib sydd o ddiddordeb.

Mae’r mudiadau sydd wedi gweithio o’r Deml, y mae eu cofnodion i’w gweld yma, yn cynnwys:

Y Llyfrgell Genedlaethol

Y Llyfrgell Genedlaethol, Aberystwyth

Mae gan y Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth ystod eang o gasgliadau sy’n berthnasol i Dreftadaeth Heddwch Cymru – yn cynnwys llawer o’r cofnodion hŷn o’r Deml Heddwch, a chasgliadau gan ein sylfaenydd, yr Arglwydd David Davies o Landinam a’r Trefnydd cyntaf, Gwilym Davies, a gwnaed cyfraniadau sylweddol i’r Llyfrgell yn ystod y 1950au, 1960au, 1980au a 2012:

• Y Deml Heddwch – cofnodion Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru a Chymdeithas y Cenhedloedd Unedig Cymru (106 o flychau)
Papurau Arglwydd Davies o Landinam (180 o flychau, ymgyrchu dros Heddwch 1900-1944, y Deml Heddwch, Cynghrair y Cenhedloedd)
Papurau Gwilym Davies (12 blwch, Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru, yr Urdd, Neges Heddwch ac Ewyllys Da, Cymdeithas y Cenhedloedd Unedig)
Papurau George M Ll Davies (10 blwch, Gwrthwynebiad Cydwybodol, ymgyrchu dros Heddwch, Cymdeithas Goffa Genedlaethol Cymru, Cynghrair y Cenhedloedd a Chymdeithas y Cymod)
Archifau CND Cymru (58 o flychau)
Neges Heddwch ac Ewyllys Da (6 blwch)
Archif Iain a Thalia Campbell (98 o flychau, ymgyrchu dros heddwch ar Gomin Greenham/CND)
Cymdeithas y Cymod (6 blwch)
Archif Heddwch Garrett-Jones
Annie Hughes Griffiths, Cofeb Heddwch y Merched
Syr Ben Bowen Thomas (6 blwch) ac UNESCO
Henry Richard (28 cyfrol), ‘Apostl Heddwch’ a sylfaenydd y Gymdeithas Heddwch
Rhwydwaith Heddwch Aberystwyth (5 blwch)
Ann Pettitt – Dyddiaduron Greenham

Bu Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru a Chymru dros Heddwch hefyd yn ariannu prosiect rhwng UNA Cyfnewid a’r Urdd, i gynnwys gwirfoddolwyr o Gymru a gwirfoddolwyr rhyngwladol yn y gwaith o ddarganfod ‘gwersyll heddwch’ yn haf 2017 yn Aberystwyth, gan archwilio archifau yn y Llyfrgell Genedlaethol o ymatebion i’r Neges Heddwch ac Ewyllys Da gan bobl ifanc ledled y byd rhwng yr 1920au a’r 1960au.

Catalog o Archif y Deml Heddwch, 2019

Adroddiad Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru, 1927

Cafodd archifau’r Deml, sydd wedi’u storio yn yr atig – dros 250 o flychau!
– eu catalogio yn ystod haf 2019 gan fyfyrwyr ymchwil, Rob Laker (Prifysgol Abertawe) ac Emily Franks (Prifysgol Caerdydd), ar gyfer mynediad chwiliadwy cychwynnol o hydref 2018 ymlaen. Y gobaith yw sicrhau cyllid ar gyfer y dyfodol er mwyn galluogi Archifau’r Deml i fod yn fwy hygyrch i’r cyhoedd, a hynny drwy arbenigedd a chefnogaeth gan Dîm Archifau a Chasgliadau Arbennig Prifysgol Caerdydd.

Bydd modd lawrlwytho Catalog o’r Archif ar ffurf taenlen Excel, wedi’i dagio ag ystod eang o opsiynau chwilio perthnasol; a’i grynhoi i’r categorïau canlynol:

  1. Materion Lleol / Ymgyrchoedd ac Ymgyrchu Cymunedol – cofnodion o weithgareddau cymunedol e.e. ymgyrchu, llywodraeth leol, mudiadau
  2. Y Deml Heddwch ac Iechyd – cofnodion am yr adeilad a’r mudiadau fu’n gweithio yma neu sy’n dal i weithio yma, gan gynnwys:
    a) Undeb Cynghrair y Cenhedloedd a Chymdeithas y Cenhedloedd Unedig (UNA)
    b) UNA Cymru, Cyngor Cenedlaethol Cymru UNA ac Ymddiriedolaeth Canolfan Gymraeg UNA
    c) Hanes Gwirfoddoli Ieuenctid Rhyngwladol
    ch) Hanes Addysg Ryngwladol
  3. Addysg Datblygu
    a) World Schools Debating Championships
    b) CEWC – Council for Education in World Citizenship
    c) Cyfanfyd
  4. Archifau’r Atig

    Cymorth Dyngarol a Datblygu Rhyngwladol

  5. Yr Undeb Ewropeaidd – Ymgysylltiad Cymru
  6. Cofnodion ariannol Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru, UNA, UNA Cyfnewid, y Cyngor Addysg mewn Dinasyddiaeth Byd, Cymdeithas Goffa Genedlaethol Cymru a mudiadau eraill sy’n gysylltiedig â’r Deml.

Trefnu Ymweliad ag Archifau’r Deml Heddwch

O hydref 2019 ymlaen, mae Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn gobeithio cynnig diwrnodau Drysau Agored a Theithiau o’r Deml yn rheolaidd ar ddydd Gwener olaf bob mis, a bydd staff neu wirfoddolwyr arbenigol Treftadaeth Heddwch a’r Deml ar gael i gynorthwyo ymwelwyr, cynnig mynediad i drin gwrthrychau, neu gynorthwyo ymchwilwyr i ddod o hyd i ffynonellau o gasgliadau’r Deml. Bydd y rhain yn cael eu hysbysebu ar dudalennau Digwyddiadau Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru.

Gweithdy Archifau Prifysgol Abertawe, Mai 2019 gyda Dr Tomas Irish, yr Adran Hanes.

Gallwn hefyd gynnig Gweithdai Archifau, Teithiau Tywys a Sgyrsiau wedi’u teilwra i grwpiau ar sail cyfraddau fesul diwrnod.

Anfonwch e-bost i cymrudrosheddwch@wcia.org.uk os hoffech drefnu ymweliad arbennig, trefnu gweithdy, gwneud cais am ddeunyddiau neu i ddarganfod mwy am gynnwys penodol Archifau’r Deml. Gan nad ydyn ni’n derbyn arian gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri mwyach, mae’n bosib y bydd angen i ni godi tâl am ymholiadau mwy trylwyr – ond byddwn bob amser yn ceisio bod o gymaint o gymorth ag y gallwn!