99 mlynedd yn ôl i’r mis hwn, dros fis Mai – Mehefin 1926, fe wnaeth “Pererindod Heddychwyr y Menywod” gerdded o Ogledd a De Cymru ac o bob cornel o’r DU, gan uno degau o filoedd o dan faner ‘HEDD NID CLEDD’ / ‘LAW NOT WAR’
Gallwch weld yr Adroddiad llawn ar wefan Casgliad y Werin Cymru
Mae’r adroddiad hwn o Archifau Teml Heddwch ac Iechyd Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru (WLNU), sydd wedi cael ei ddigideiddio trwy Gasgliad y Werin Bobl Cymru, yn cofnodi’r ymgyrch ryfeddol hon ar draws y DU, gyda phroffil penodol wedi’i roi i Bererindod Heddwch Gogledd Cymru, a ddechreuodd o Benygroes, Sir Gaernarfon ar 27 Mai 1926:
“Oherwydd nifer, maint a brwdfrydedd ei gyfarfodydd, rhaid rhoi’r wobr i #NorthWales. Cychwynnwyd ‘llednant’ Gogledd Cymru gan grŵp bach ym Mangor, gyda swllt neu ddau, ond chwyddodd yn gyflym i faint afon, gan gynnwys dros hanner cant o drefi a phentrefi. Ar gyfer y cyfarfod cyntaf ym Mhenygroes yn Ne Sir Gaernarfon, ymdroellodd pum ffrwd o bererinion i lawr y llethrau gyda phenynnau glas a gwyn. Daeth mwy na phum mil o bobl yn y sgwâr marchnad o bentrefi agos a phell.
Cynhaliwyd cyfarfod hyfryd yn adfeilion hanesyddol hardd Castell Conwy, ac roedd y gynulleidfa yn Nhreffynnon a Bae Colwyn yn amrywio o dair i bedair mil. Fel y bo’n briodol i genedl o gantorion, canwyd emynau, yn Gymraeg a Saesneg, ar hyd y llwybr i Caer, lle daeth llwybrau Gogledd Cymru a Carlisle at ei gilydd.”
Mae nifer o heddychwyr a haneswyr wedi archwilio stori Pererindod Heddwch Gogledd Cymru – gweler y dolenni blog isod. Fodd bynnag, ychydig y gwyddir am Bererindod De Cymru, a orymdeithiodd drwy Abertawe a Chaerdydd; gallai hyn wneud hanes ‘gudd’ hyfryd i fyfyriwr neu ddarpar hanesydd cymunedol i ymchwilio iddo cyn y digwyddiad canmlwyddiant y flwyddyn nesaf yn 2026 (os byddai gennych ddiddordeb mewn ymchwilio i hyn ac mewn ysgrifennu erthygl fer am Orymdaith Heddwch De Cymru, cysylltwch â craigowen@wcia.org.uk)
Ffilm Pathe
Mae Clipiau Ffilm Pathe am Bererindod Heddwch Menywod Cymru, yn cynnwys clip o 0.47 i 1.07 o’r orymdaith yn mynd heibio Castell Caernarfon ar hyd Cae Llechi (Slate Quay), lle gosodwyd carreg goffa yn 2016 i goffáu’r digwyddiad.
Gorymdaith Ailberfformio i Ddathlu Pen-blwydd Gorymdaith Heddwch y Menywod yn 90 oed yn 2016
Ym mis Mai 2016, trefnodd grwpiau menywod Gwynedd a heddychwyr ‘Orymdaith Ailberfformio’ i ddathlu Pen-blwydd Gorymdaith Heddwch y Menywod yn 90 oed (a ariannwyd gan brosiect ‘Cymru dros Heddwch’ WCIA), trwy ddilyn y llwybr gwreiddiol o amgylch muriau Castell Caernarfon. Gosodwyd llechen goffáu i nodi’r achlysur yng Nghae Llechi, yr hen Gei Llechi, er mwyn cadw’r stori’n fyw ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Cafodd hyn sylw mawr gan y BBC ac mewn cyfryngau lleol eraill.
Rhagor o wybodaeth…
‘At the Front of the March’ erthygl blog gan Jane Tooby, 2014:
https://armingallsides.org.uk/case_studies/at-the-front-of-the-march/
Erthygl blog ‘WCIA Voices’ gan wirfoddolwr Stephen Thomas, 2016:
https://wciavoices.wordpress.com/2016/06/01/north-wales-womens-peace-march-1926/
