Mae’n bosib gweld arddangosfa Merched, Rhyfel a Heddwch yn Storiel, Bangor o 1 Mawrth – 27 Ebrill 2019
Trwy gydol mis Mawrth a mis Ebrill 2019, gan gynnwys ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Merched #IWD2019 ar 8 Mawrth, bydd Storiel ym Mangor yn gartref i ‘Merched, Rhyfel a Heddwch’ – arddangosfa emosiynol gan y ffoto-newyddiadurwraig enwog Lee Karen Stow gyda Chanolfan Materion Rhyngwladol Cymru (WCIA).
- Ifanwy Williams – actifydd heddwch drwy gydol ei hoes o Borthmadog. Fe’i ganwyd dim ond 3 blynedd wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf.
- Reiko Hada – goroesodd y bom atomig a laddodd 80,000 o bobl yn Nagasaki, ac athrawes heddwch drwy gydol ei hoes.
- Krystyna Kosiba – ffodd o ddinas Warsaw a gafodd ei meddiannu gan y Natsïaid yn yr Ail Ryfel Byd a chafodd noddfa yng Nghymuned Bwylaidd Penrhos ym Mhen Llŷn.
- Francess Ngaboh-Smart – goroesodd yr hil-laddiad pan oedd yn ei harddegau yn Sierra Leone, cyn gweithio i Lys Arbennig y Cenhedloedd Unedig gan ddal y rheiny a oedd yn gyfrifol am droseddau rhyfel.
- Hazar Almahmoud – ffodd o Syria yn 2014 gyda’i merch ifanc. A hithau wedi cael cynnig noddfa yng Nghasnewydd, bellach mae Hazar yn gwirfoddoli gyda Chyngor Ffoaduriaid Cymru.
Mae ‘Merched, Rhyfel a Heddwch’ yn archwilio effaith rhyfel ar fywydau merched yng Nghymru ac ar draws y byd, trwy eu darluniau a’u straeon personol – wrth ystyried hefyd sut mae merched Cymru wedi ysbrydoli’r ymchwil am heddwch yn y 100 mlynedd ers diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf.
Mae’r arddangosfa yn cynnwys nifer o ferched ysbrydoledig Cymreig sydd â gwahanol bersbectifau ar ryfel a heddwch – o ymgyrchwyr heddwch i bersonél milwrol sy’n gwasanaethu ar hyn o bryd, a ffoaduriaid sydd wedi dianc rhag gwrthdaro diweddar i ddod o hyd i noddfa yng Nghymru. Mae gwaith Lee yn tynnu ar straeon a phrofiadau merched o bob cwr o’r byd, o Fietnam i Balesteina.
Thema Diwrnod Rhyngwladol y Merched 2019 yw #CydbwyseddErGwell – galwad i gyflymu cydbwysedd rhwng y rhywiau. Mae arddangosfa Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn cyflwyno nid yn unig effaith anghymesur rhyfel ar ferched yn fyd-eang- yn aml, effaith nad yw’n cael sylw, ond hefyd y rôl bwysig mae llawer o ferched wedi’i chwarae wrth arwain ac ysbrydoli ymdrechion i sicrhau heddwch yn lleol ac yn fyd-eang.
Ar 8 Mawrth (Diwrnod Rhyngwladol y Merched) ei hun, o 12.30 bydd Storiel yn cynnal darlith am ddim amser cinio gan Annie Williams yn cyflwyno ‘Pleidleisiau i Ferched – Swffragwyr Bangor’ – yn dathlu Diwrnod Rhyngwladol y Merched ac yn lansio arddangosfa Merched, Rhyfel a Heddwch yn ffurfiol. Bydd côr yn canu ‘Anthem Pankhurst’ am 1.40pm.
I gyd-fynd â darluniau Lee, bydd dogfen unigryw o archif Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn Nheml Heddwch ac Iechyd Cymru, ‘Apêl y Merched i America’ yn 1923. A honno wedi’i llofnodi gan 390,296 o ferched ar draws Cymru wedi’r Rhyfel Byd Cyntaf, a’i chyflwyno i Arlywydd UDA, Calvin Coolidge, yn Washington gan 4 o ferched Cymru, roedd y ddeiseb i gynghreiriau merched America yn galw ar yr Unol Daleithiau i ymuno â Chynghrair y Cenhedloedd a’i harwain, fel modd i ddod â diwedd ar bob rhyfel. Yn ddiweddarach, ym 1926, ymunodd dros 2,000 o ferched ym Mhererindod Heddwch Gogledd Cymru o Benygroes, Sir Gaernarfon, i Hyde Park yn Llundain, yn galw am ‘Gyfraith yn lle rhyfel’ i setlo anghydfodau rhyngwladol – gan alw ar Brydain i arwain cynhadledd ddiarfogi Ewropeaidd.
95 o flynyddoedd yn ddiweddarach, mae’r straeon hyn a fu’n gudd cyn hyn – a dadorchuddiwyd gan brosiect ‘Cymru dros Heddwch’ Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru a ariennir gan Gronfa Treftadaeth y Loteri – wedi ysbrydoli ymgyrch a arweinir gan ferched yng Ngwynedd, ‘Heddwch Nain Mamgu’ i ailgynnau gweledigaeth y genhedlaeth a oroesodd y Rhyfel Byd Cyntaf, am fyd heb ryfel.
Ymhlith darluniau trawiadol Lee Stow, mae Ifanwy Williams sy’n 97 mlwydd oed o Borthmadog sef un o aelodau sefydlu Heddwch Nain/Mam-gu, ac mae wedi bod yn ymgyrchydd heddwch drwy gydol ei hoes gyda Chymdeithas y Cymod a sefydlwyd ar ddechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf. Ac mae ffilm fer yn dangos Iona Price o Danygrisiau, a ddywedodd “Fy ymateb cyntaf i’r ddeiseb anhygoel hon oedd sioc ac anghrediniaeth nad oeddwn erioed wedi clywed amdani o’r blaen. Mae grŵp ohonom wedi dod ynghyd i wneud yn siŵr nad ydym byth yn anghofio lleisiau’r merched hyn – ac na ddylid byth tawelu’r ble am heddwch a byd heb ryfel.”
Ffilm fer o lansiad ‘Heddwch Nain Mam-gu’ yn 2018
Fel rhan o’r arddangosiad, gall ymwelwyr â Storiel chwarae eu rhan nhw mewn hanes drwy lofnodi deiseb newydd am fyd heb ryfel, a grëwyd gan Heddwch Nain fel ymateb cyfoes i’w chyflwyno i’r Cenhedloedd Unedig yn 2023-4 – 100 mlynedd ar ôl y gwreiddiol. Ers ei lansiad ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Merched 2018, mae eisoes wedi casglu 3,500 o lofnodion.
Ychwanegodd Susie Ventris-Field, a ddaeth y ferch gyntaf i fod yn bennaeth ar Ganolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn y Deml Heddwch yn ddiweddar, “Mae gan Gymru dreftadaeth anhygoel o gymunedau’n gweithredu ar faterion byd-eang, o gefnogi i greu Cynghrair y Cenhedloedd 100 mlynedd yn ôl wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, i adeiladu cysylltiadau effeillio rhwng trefi a’r wlad neu ddod yn Genedl Fasnach Deg. Rydym yn hynod falch o fod wedi gweithio gyda Lee i ddod â straeon rhai o’r merched hyn a effeithiwyd gan ryfel a heddwch yn fyw – i ysbrydoli cenhedlaeth newydd o rhyng-genedlaetholwyr i siapio rôl Cymru yn y byd, i siapio’r dyfodol y maent eisiau ei weld.”
Ymwelwch ag arddangosfa Merched, Rhyfel a Heddwch Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn Storiel o 2il Mawrth hyd at 27ain Ebrill 2019.