Ysgol Gynradd Alaw yn dod â Hanes Heddwch Menywod yn y 1920au yn fyw
Mae Ysgol Gynradd Alaw yn Nhonypandy, Rhondda Cynon Taf, yn ‘ysgol heddwch’ sy’n gwybod sut i wneud hanes yn ‘cŵl’!
Mae Alaw wedi bod yn defnyddio’r stori y tu ôl i Ddeiseb Heddwch Menywod Cymru 1923 i ddod â phynciau ar draws y cwricwlwm cynradd yn fyw, wrth iddynt ddysgu am ‘Dyddiadur Annie’ – cylchgrawn oedd yn cael ei gadw gan Annie Hughes-Griffiths, Cadeirydd Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru, yn cofnodi ei ‘thaith heddwch’ o’r Unol Daleithiau yn nhymor y Gwanwyn 1924.
Yn ogystal â datgelu Hanesion cudd gwneuthurwyr heddwch Cymru, fe wnaethant fapio’r daith drwy Ddaearyddiaeth, gan ddysgu am leoedd, pobl ac amgylcheddau Cymru ac America; defnyddio sgiliau Mathemateg i gyfrifo pellteroedd ac amseriadau teithio (erbyn y 1920au, cychod a threnau stêm); ac ym maes Diwylliant ac Ieithoedd, archwilio’r tebygrwydd a’r gwahaniaethau rhwng y Gymraeg, Saesneg a Saesneg America, yn ogystal â diwylliannau brodorol America.
Ond ar gyfer y gweithdy hwn ar Dachwedd 12fed, gwahoddwyd Craig Owen, Cynghorydd Treftadaeth Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru, i ddod ag archifau a gwrthrychau o Deml Heddwch Cymru; ac fe ddathlwyd yr awdur plant o Gymru, Meg Elis – sy’n wyres i Annie Hughes-Griffiths.
Bu Meg yn diddanu’r plant drwy ddod â chês Annie o’r daith i America, oedd gyda’r blaenlythrennau ‘A.J.H-G’ arno o hyd- trysor teuluol a ddarganfuwyd yn yr atig – a rhannodd atgofion teuluol o’i nain, a’i thad Thomas Elis. Ond roedd gan yr ysgol ddiddordeb hefyd mewn holi Meg am ei rôl ei hun fel ymgyrchydd heddwch, ar ôl bod yn un o’r nifer fawr o fenywod o Gymru a gymerodd ran yng Ngwersyll Heddwch Comin Greenham yn erbyn arfau niwclear yn y 1980au, gyda CND Cymru.
Daeth Craig â dogfennau a lluniau gwreiddiol o’r 1920au o Archifau’r Deml Heddwch, a chopïau o dudalennau o Ddyddiadur Annie fel y gallai plant roi cynnig ar ddod o hyd i ddeunydd hanesyddol gwreiddiol – yn union fel haneswyr go iawn! Fe wnaethant hefyd fwynhau baner enfawr o gyflawniadau ymgyrchu Heddwch y 1920au; ac fel syrpreis arbennig ychwanegol, i gydnabod gwaith Ysgol Alaw ar y Ddeiseb Heddwch, cawsant gyfle i weld Cofeb wreiddiol 1923 ei hun – moment arbennig iawn.
Drwy’r prosiect hwn a mentrau eraill, mae Ysgol Gynradd Alaw wedi bod yn gweithio i fod yn ‘Ysgol Heddwch’ gydnabyddedig drwy Gynllun Ysgolion Heddwch Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru. Mae’r gweithdy heddiw yn enghraifft ddisglair o blant yn arwain y gwaith o weithredu dros heddwch – gan adael Craig a Meg wedi’u hysbrydoli’n fawr gan eu gwaith. Da iawn, diolch!
Mae’r plant yn awyddus iawn i eirioli dros greu cerflun o Annie, ac ar gyfer rhan nesaf eu prosiect ‘ysgol heddwch’, maen nhw eisiau dysgu am wahanol fathau o gofebion – cerfluniau, prysurdeb, cerfluniau, efydd, cerfiadau, placiau glas… – a sut y gallant lobïo Aelodau Seneddol a’r Senedd, a chyrff swyddogol, i weld eu syniadau’n dwyn ffrwyth. Gyda Chanmlwyddiant Deiseb Heddwch Menywod Cymru yn 2023-24 – y mae Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn gweithio gydag Academi Heddwch, Archif Menywod Cymru, Heddwch Nain ac eraill arno i nodi’r pen-blwydd – efallai y gall Alaw arwain y ffordd?
Cymerwch ychydig funudau i fwynhau rôl Alaw yn y clip ffilm byr hwn am ddarganfod ‘Dyddiadur Annie’ ym mis Mawrth 2020. Rydym yn siŵr y byddwch yn cytuno bod y plant hyn i gyd wedi tyfu i fyny llawer mewn 2 flynedd!