Ar 11 Hydref 1973, agorwyd Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru yn Nheml Heddwch Cymru yn swyddogol gan y Gweinidog Swyddfa Dramor yr Arglwyddes Tweedsmuir i dorf o 500, yn dilyn ymgyrch 5 mlynedd i ‘roi llais i Gymru yn y byd’. Hanner can mlynedd yn ddiweddarach, mae’r ganolfan wedi cydlynu ymdrechion cymdeithas sifil ar ddysgu byd-eang, gweithredu byd-eang a phartneriaethau byd-eang, ac wedi gyffwrdd â bywydau llawer ar draws y cenedlaethau – o ‘Uwchgynhadledd Model y Cenhedloedd Unedig’ a Phencampwriaethau Dadlau Ysgolion, i wirfoddoli rhyngwladol, gweithredu dyngarol a Chysylltiadau Cymru Affrica.
O fis Hydref 2023, bydd WCIA yn lansio ‘blwyddyn o weithgareddau’ pen-blwydd aur i ddathlu hanner canrif o weithredu yng Nghymru ar faterion byd-eang – ac i edrych ymlaen at gyfleoedd a heriau’r hanner canrif nesaf. Yn lansio ar 11 Hydref 2023 gyda ‘rhyngwladolwyr yn dod at ei gilydd’ a digwyddiad diolch i Ffrindiau a Chyn-fyfyrwyr – 50 mlynedd i’r diwrnod ar ôl i’r Arglwyddes Tweedsmuir ‘dorri’r rhuban’ – bydd y flwyddyn pen-blwydd yn cynnwys nid yn unig sgyrsiau a gweithdai treftadaeth ond hefyd, ‘tirlunio’r dyfodol’ – 6 mis o weithgareddau a digwyddiadau creadigol a chyfranogol i lunio cynllun strategol tymor hir WCIA, wedi’i adeiladu mewn i raglen WCIA50.
Blynyddoedd Sefydlu WCIA: Llinell Amser
Llinell amser Archifau WCIA Wedi’u Digideiddio – archwiliwch yr ystorfa gyfeirio hon o ddeunyddiau wedi’u digideiddio, sy’n cael ei ychwanegu’n barhaus ato gan wirfoddolwyr treftadaeth.
Archwiliwch yr ymgyrch i sefydlu WCIA a rhai o’r ymgyrchoedd allweddol o’r degawd cyntaf, trwy ein llinell amser rhyngweithiol:
Rhaglen Ddigwyddiadau WCIA50, Hyd 2023-2024
Dros Flwyddyn Pen-blwydd Aur WCIA, yr uchelgais yw cynnwys cymunedau ar draws Cymru wrth lunio blaenoriaethau WCIA i mewn i’r degawdau nesaf – ‘strategaeth 50 mlynedd’ – a meddwl am rôl ehangach Cymru yn y byd, wedi’i hysbrydoli gan ymgyrchoedd rhyngwladol… cyfle i edrych ‘nôl i’r dyfodol’.
- 11 Hyd 2023 – ‘ Pen-blwydd Aur’ WCIA50: Pen-blwydd yn 50 oed a Dod â Rhyngwladolwyr at ei Gilydd
- 9 & 15 Tachwedd: Teithiau o gwmpas y Deml – Llyfr Coffa’r Rhyfel Byd Cyntaf
- 23 Tach – Dathliad Pen-blwydd Temple85 a NHS75 – Agor Teml Heddwch Cymru
- 19 Chwe 2024 – Canmlwyddiant trosglwyddo’r Ddeiseb Heddwch Menywod yn Efrog Newydd.
- 8 Mawrth 2024 – Diwrnod Rhyngwladol y Menywod
- 21 Medi 2024 – Diwrnod Heddwch y Byd y Cenhedloedd Unedig
Yn ystod 2023-24, bydd digwyddiadau pellach yn cael eu hychwanegu at raglen WCIA50.
Agor WCIA, 1973
Llinell Amser Archifau WCIA a Dolenni
Cafodd adroddiad o seremoni agoriadol WCIA ar 11 Hydref 1973, gyda negeseuon gan Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Kurt Waldheim ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru Peter Thomas, ei gyhoeddi yng nghylchlythyr cyhoeddedig cyntaf WCIA:
WCIA50 – Archifau Wedi’u Digideiddio a Chyfeirnodau
Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae gwirfoddolwyr treftadaeth wedi bod yn archwilio ac yn digideiddio ystod eang o ddeunyddiau archifol y gellir eu gweld ar-lein yng Nghasgliad y Werin Cymru:
- Llinell Amser Archifau WCIA 1968-2023
- Archifau ‘Blwyddyn Sefydlu’ WCIA, 1973-88
- Blynyddol WCIA, 1973-2000
- Cylchlythyrau WCIA, 1973-2000
- Papurau Polisi WCIA, 1970au-90au
Erthyglau Nodwedd ar Heddychwyr
Mae nifer o erthyglau wedi cael eu curadu gan staff WCIA, lleoliadau myfyrwyr a gwirfoddolwyr, yn defnyddio deunyddiau o Archifau a Chasgliadau’r Deml – y mae llawer o eitemau wedi eu digideiddio a’u cysylltu ohonynt.
- Bill Davies a sefydlu WCIA
- UNA Cyfnewid – Treftadaeth Gwirfoddoli Rhyngwladol
- Blynyddoedd Sefydlu WCIA: Etifeddiaeth Falch
- Glyn O Phillips a’r Ymgyrch Rhyddid rhag Newyn; Llinell amser ac Archifau FFHC
- CEWC a Threftadaeth Dysgu Byd-eang
- Treftadaeth Partneriaethau a Datblygu Byd-eang
- Canolfan Wybodaeth Cymru y Cenhedloedd Unedig
- Treftadaeth o Actifiaeth Amgylcheddol
Papurau Polisi y 1970au-80au ar Faterion Byd-eang
- Wedi eu symud yn awr i dudalen Archifau Polisi WCIA
- Erthygl i’r wasg 1975 – ‘Temple of Peace chosen for new Welsh Assembly’. Yn ddarn o hanes Cymru sydd bellach wedi cael ei anghofio i raddau helaeth, am sawl blwyddyn yn niwedd y 1970au, roedd y cwestiwn o ddatganoli ar flaen y gad yng ngwleidyddiaeth y DU. Fodd bynnag, dychwelodd refferendwm yn 1979 bleidlais ‘na’ 4 i 1 – bu’n rhaid aros tan y genhedlaeth arall cyn i ddatganoli ddod yn realiti yn 1997.
Hanesion Llafar a Ffilmiau Byrion
- Cyfres Hanesion Llafar WCIA ar Youtube
- Bill Davies, Cyfarwyddwr Sefydlu WCIA, 1973-1996
- Robert Davies, Sylfaenydd UNA Cyfnewid, ymddiriedolwr a gwirfoddolwr hirsefydlog, 1960au-2000au
- Sheila Smith, Cyfarwyddwr UNA Cyfnewid 1988-2014
- Chrishan Kamalan, Ymddiriedolwr WCIA a chyn-wirfoddolwr Cyfnewid Gwasanaethau Ieuenctid Rhyngwladol
- Ceinwen Jones a Jon Copley, UNA Cymru
- Stephen Thomas, Cyfarwyddwr WCIA 1996-2010
- James Maiden, WISEN (Rhwydweithiau Sector Rhyngwladol Cymru) a Chydlynydd Ymgyrch Hanes Tlodi 1998-2006
- Martin Pollard, Prif Weithredwr WCIA 2010-2018
- Susie Ventris Field, Prif Weithredwr WCIA, 2018-presennol
- Temple80 – Ffilm Fer/Ffilmiau Byrion ynghylch ‘Pobl y Deml Heddwch’